Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçeklehandan bir düzen bileğildir. Dostluk, cemiyet zarfında insanların hakikat kesinlikle davrandıklarını bileğil, kesinlikle davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak yürekin vardır. Doğruluk kıymeti dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene eklemek, maşeri dirimın gerçekleşmesini uydurmak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin içinsına kabul edilmesi ve uyulması müstelzim, muhakkak sahih kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet zarfında insanların gidiş ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her çağ mümkündür. “İşte dostluk, kişi davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir sistem, bir bütündür.” İnsan-kişi, kişi-doğa ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru yürekin evrensel ilkelerle güvence altına allıkınmasıdır. Dostluk, insanlık seviyesi yürekin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biriyi görüş ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, cemiyet sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak belirten inançlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun eş iyiliğini uydurmak için konulan ve umum gücüyle desteklenen kaide, doğru ve seçimın bütünüdür. Daha yaygın bir tanılamamıyla dostluk, adalete yönelmiş maşeri evetşama düzenidir. Dostluk Sözcük Manaı Dostluk kelimesi Arabi “doğru” kökünden hasılat ve doğru kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “doğru” kelimesinin çoğulu “ilenme’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na için dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım zorlaü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” medlulı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk medlulında da kullanılır. Fen Manaı Dostluk dönemden döneme değiştiği yürekin hala doyurucu bir tanılamam dokumalamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok kabul edilen tanılamamı ise: “Sınırlı bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) rabıtalanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak dostluk, kendi zarfında omurga olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri mevzu vadi kısmına Özel Dostluk, eşhas ile mutluluk yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun başlıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mutluluk aracılığıyla güvenceye allıkınmış ve cebri yaptırımlara ehil olmasıdır. Dostluk kuralları kişi davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun değer hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla emsal nitelikteki tam durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk vadiında yaptırım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek yürekin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları çelmek yürekin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, mahpus ve kazanç cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kısım kapatma; algı hukukunda algı ve gizliceçılık cezaları gibi bambaşka dostluk dallarında bambaşka yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müteallik çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek yahut siyasal inançleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan dostluk, genel olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşeri bir evetşama düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri dirimı düzenleyip insanların pasış ve güvenlik zarfında bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Tatbik Yarar (Sosyal İhtiyaçların Hakkındalanması) Hukukun ameliye amacını, maşeri gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile cemiyet zarfında canlı insanların, birbirleri ile bina etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun dokumasından kaynaklanan ihtiyaçlarını içinlamaya çallıkışır. Dostluk bu fonksiyonu ile doğum, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek dostluk düzeni dirimın omurga gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun tabii dokumasına ve bundan ileri gelen ihtiyaçlarına birebir çıkmak zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, ekonomik gerçeklere bile bağlıdır; ekonomik ihtiyaçlara uymalı ve onları içinlamalıdır. 3. Doğruluk Dostluk bu fonksiyonu ile makul bir aranjman altına aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir müsavat düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak hakiki kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanılamamıyla türe, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) çıkmak üzere iki bambaşka anlamda kullanılır. Doğruluk gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet medlulında ferdî bir özelliği deyimler. Eş her çağ haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni satmak uğrunda kadimî ve bileğhizmetmez bir çaba gösterir. İşte bu gidiş ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile müteallik oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe konseptı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilinti biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk vadiında hukuki değer olarak lakırtı konusu olan türe bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Cemiyet yürekindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini yürekeren kurallar tamü olarak dostluk, bu bileğerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve değerlendirmek yerinde bulunduğuna için, adaletin böylece, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında türe acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü türe konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir değer niteliğindeki adalettir. Dostluk bir cemiyet düzenini yürekerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; gerek bulunan düzeni korumak, gerekse onu bileğhizmettirmeyi meşrulaştırmak yürekin her çağ adalete başvurulur. Nesnel ve yasa üstü türe hukukta içinmıza müesses dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim dostluk medlulında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan dostluk düzenlerinin namına birebir olup olmadığı açısından bir değer ve yorum ölçüsü olur. Yeniden bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve menfi içinlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon denge zarfında olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Düzgülü olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri evetşama uyacak, hem bile bu maşeri dirimın pasış zarfında sürebilmesi yürekin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çallıkışacaktır.